Για κάτι λιγότερο από 2.000 χρόνια βρισκόταν στο βυθό της θάλασσας. «Περίμενε» στωικά να έρθει η σειρά του, ώστε
να βγει στην επιφάνεια και να μαγέψει όσους το αντικρύσουν και όσους προσπάθησαν κατά καιρούς να το ερμηνεύσουν και να το αποκρυπτογραφήσουν.Έπειτα αναγκάστηκε να περιμένει δυο ακόμα χρόνια προκειμένου να βγει από το ξύλινο κιβώτιο που το έκλεισαν μετά την ανάσυρσή του. Δυο ολόκληρα χρόνια μέχρι κάποιος να καταφέρει να αναγνωρίσει πως εκείνο το περίεργο αντικείμενο, είναι ουσιαστικά κάτι μοναδικό.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, όπως έγινε γνωστό, δεν είναι ένα απλό αντικείμενο. Θεωρείται από πολλούς ως ο αρχαιότερος υπολογιστής του κόσμου και συνεχίζει ακόμα και σήμερα να προκαλεί δέος και θαυμασμό. Ένα ανεκτίμητης αξίας εύρημα που προέκυψε από την πρώτη, παγκοσμίως, ενάλιο αρχαιολογική ανασκαφή!
Η φουρτούνα που… οδήγησε στην ανακάλυψη
Η αρχή της ιστορίας έχει ως πρωταγωνιστή ένα αλιευτικό από τη Σύμη. Βρίσκεται ανοιχτά με κατεύθυνση την Τυνησία. Ήταν Μεγάλη Τρίτη, 4 Απριλίου, του 1900. Το μεσαίου μεγέθους σκαρί πέφτει σε μια τρομερή φουρτούνα και ο έμπειρος καπετάνιος του, Δημήτρης Κόντος, αντιλαμβάνεται πως αν δεν πιάσει γρήγορα λιμάνι, θα βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.
Παίρνει κατεύθυνση προς το λιμάνι των Αντικυθήρων. Εκεί θα ρίξει άγκυρα μέχρι να «πέσει ο καιρός» και να ξαναβγεί στα ανοιχτά με ασφάλεια. Σε αυτό το σημείο αρχίζει να γράφεται η ιστορία. Τα μέλη του πληρώματος αφού βεβαιώνονται πως είναι πλέον ασφαλείς, εκτιμούν πως δεν έχουν να χάσουν τίποτα και αποφασίζουν να φορέσουν τις ειδικές στολές των δυτών και να βουτήξουν για σφουγγάρια. Έτσι κι αλλιώς ήταν αναγκασμένοι να περιμένουν. Ο πρώτος που βουτάει είναι ο Ηλίας Σταδιάτης.
Σε βάθος περίπου 45 μέτρων βλέπει ένα ναυάγιο. Ανεβαίνει γρήγορα στην επιφάνεια και ενημερώνει για την ανακάλυψή του. Ο καπετάνιος είναι ο επόμενος που βουτάει γιατί θέλει να το δει με τα μάτια του. Αυτό που βλέπει ξεπερνάει τις προσδοκίες. Ο Δημήτρης Κόντος, διαπιστώνει πως βρίσκεται μπροστά σε ένα αρχαίο ναυάγιο.
Άμεσα ειδοποιούν τις Αρχές. Μέχρι να φτάσει το πρώτο πολεμικό πλοίο, ωστόσο, οι σφουγγαράδες του Κόντου, βουτάνε ο ένας μετά τον άλλο και φέρνουν στην επιφάνεια όσα αρχαία αντικείμενα μπορούν. Στη συνέχεια αναλαμβάνουν δράση οι επίσημες Αρχές του τόπου, που θα συνεχίσουν το έργο που ξεκίνησαν οι ψαράδες για τον επόμενο χρόνο.
Το τέλος της επιχείρησης θα έχει φέρει στην επιφάνεια εκατοντάδες αμφορείς, αγάλματα, γλυπτά, νομίσματα, πολλά ακόμα αρχαία αντικείμενα αλλά θα έχει αφήσει πίσω της και έναν νεκρό δύτη και μερικούς ακόμα συναδέλφους του παράλυτους, χτυπημένους από τη νόσο των δυτών.
Ένα θαύμα που κανείς δεν έδωσε σημασία για δυο ολόκληρα χρόνια
Από τα ευρήματα στο αρχαίο σκαρί, αυτό που έκλεψε τις εντυπώσεις ήταν ένα μπρούτζινο άγαλμα που χρονολογούταν από το 340-330 π.Χ. και έμεινε στην ιστορία ως ο Έφηβος των Αντικυθήρων. Τους είχε «μαγέψει» όλους τόσο πολύ, που έπρεπε να περάσουν δυο ολόκληρα χρόνια μέχρι να αποκαλυφθεί τελικά πως δεν ήταν αυτό το σπουδαιότερο εύρημα από εκείνο το ναυάγιο.
Ο αρχαιολόγος Βαλέριος Στάης ήταν αυτός που ως διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, όπου είχαν μεταφερθεί όλα τα ευρήματα, παρατήρησε πως ένα από τα αντικείμενα που είχαν ξεχωρίσει οι ειδικοί ως πιθανά κομμάτια του μπρούτζινου αγάλματος το οποίο βρισκόταν στη φάση της συναρμολόγησης, δεν… «κολλούσε» με όλα τα υπόλοιπα. Φαίνεται πως έχει γρανάζια και έχει διάφορα γράμματα και σύμβολα χαραγμένα πάνω του!
Άρχισε να μελετά τον περίεργο αυτό μηχανισμό και κάθε φορά έμενε και περισσότερο έκθαμβος από αυτά που ανακάλυπτε. Με τον μηχανισμό ασχολήθηκαν σε πρώιμο στάδιο και άλλοι σπουδαίοι επιστήμονες, φυσικοί και αρχαιολόγοι (Π. Ρεδιάδης, Ι. Σβορώνος, Κ. Ράδος, ο ναύαρχος Ι. Θεοφανίδης, ο Γερμανός Α. Ρεμ κ.α.), που επισήμαναν την τεχνολογική του σημασία. Η εξωτερική διάβρωση όμως του μηχανισμού και τα περιορισμένα τεχνολογικά μέσα της εποχής δεν τους επέτρεψαν να βγάλουν περισσότερα συμπεράσματα. Ο αρχαιολόγος Ι. Σβορώνος όμως υπέθεσε ότι πρόκειται για κάποιο είδος αστρολάβου, ενώ ο Γερμανός A. Ρεμ συνέδεσε τον μηχανισμό με το πλανητάριο του Αρχιμήδη.
Έτσι η πρώτη συστηματική μελέτη του μηχανισμού άρχισε τη δεκαετία του 1960 από ξένους επιστήμονες. Η Αμερικανίδα αρχαιολόγος Virginia Grace σε συνεργασία με τον E. Ralf και τον δύτη Thockmorton κατάφεραν να χρονολογήσουν το πλοίο με τη μέθοδο του C14 (άνθρακα δεκατέσσερα) στον 2ο π.Χ. αι. Η περαιτέρω χρονολόγηση του πλοίου με την αρχαιολογική μελέτη των κεραμικών που μετέφερε έδειξε ότι αυτό βούλιαξε μεταξύ 86 π.Χ. και 50 π.Χ. ενώ το σχήμα των αγγείων οδήγησε στο συμπέρασμα ότι προέρχονταν από πόλεις της Ιωνίας και της Ρόδου. Έτσι προέκυψε το συμπέρασμα ότι ο μηχανισμός είχε φορτωθεί από τη Ρόδο με προορισμό τη Ρώμη.
Τι είναι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων;
Η πιο αποδεκτή θεωρία σχετικά με τη λειτουργία του, υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής, σχεδιασμένος να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Εκτιμάται ότι φτιάχτηκε γύρω στο 87 π.Χ. από τον ρόδιο αστρονόμο Γέμινο. Μια άλλη θεωρία αναφέρει πως κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου, μεταξύ 150 π.Χ. και 100 π.Χ., και είναι σχεδόν μισό αιώνα παλαιότερο από το ίδιο το ναυάγιο του πλοίου που το μετέφερε.
Καθοριστική στην αποκρυπτογράφηση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων είναι η συμβολή του βρετανού καθηγητή της ιστορίας της επιστήμης Ντέρεκ Τζον Ντε Σόλλα Πράις ο οποίος κατάφερε να διαβάσει αρκετές από τις λέξεις που απαρτίζουν τις οδηγίες του εξωτερικού καντράν του μηχανισμού (και είναι συνολικά γύρω στις 5.000) αντιλαμβανόμενος ότι πρόκειται για έναν πολύ περίπλοκο αστρονομικό μηχανισμό που περιείχε ένα είδος αρχαίου ημερολογίου. Διαπίστωσε επίσης ότι μερικά γρανάζια συνδέονται με την παρουσίαση των κυκλικών τροχιών του Ήλιου, της Σελήνης και ίσως των τότε γνωστών πλανητών (Δία, Κρόνου, Άρη, Ερμή και Αφροδίτης).
Στα επόμενα χρόνια ο Πράις διαπίστωσε ότι ο βαθμός πολυπλοκότητας του μηχανισμού αυξανόταν, καθώς μπορούσε να παραστήσει τις κινήσεις του Ήλιου και της Σελήνης κατά το ημερολόγιο 19 ετών του αστρονόμου Μέτωνα (5ος π.Χ. αι.). Κατέληξε έτσι στο συμπέρασμα ότι ο μηχανισμός αποτελούσε ένα συνδυασμό αστρονομικής γνώσης, κατανόησης αφηρημένων μαθηματικών εννοιών και υψηλών μηχανικών δεξιοτήτων.
Στην έρευνά του είχε την υποστήριξη του πυρηνικού κέντρου «Δημόκριτος» και του πυρηνικού φυσικού Χαράλαμπου Καράκαλου, με τον οποίο συνεργάστηκαν στενά επί πολλά χρόνια, τόσο στη ραδιοφωτογράφηση του μηχανισμού με ακτίνες Γ και Χ, όσο και στην ανάλυση της δομής και των συνδέσεων του.
Σήμερα, τη σκυτάλη της έρευνας, έχει πάρει πλέον μια διεθνής ομάδα επιστημόνων, με ένα πρόγραμμα γνωστό ως «The Antikythera Mechanism Research Project», στο οποίο συνεργάζονται το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ (Ουαλίας), η X-Tek Systems από τη Μ. Βρετανία και η Hewlett-Packard από τις Η.Π.Α.
Οι έρευνες της ομάδας επιβεβαίωσαν όλα όσα ξέραμε μέχρι τώρα άλλα επιπλέον ανακάλυψε από την ανάγνωση των ονομάτων του ελληνικού μηνολογίου, ότι δεν ήταν τα ονόματα του ροδιακού μηνολογίου, αλλά του κορινθιακού και της Δυτικής Ελλάδας. Αυτό, οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι η αρχική σύλληψη και κατασκευή του μηχανισμού έγινε στην Κόρινθο ή κάποια από τις αποικίες της, όπως οι Συρακούσες όπου έζησε ο Αρχιμήδης, που είχε κατασκευάσει και το πλανητοσφαίριο. Ωστόσο, οι κανόνες ρύθμισης των μηνών και των σεληνιακών φάσεων είναι ίδιοι με αυτούς που περιέχονται στο έργο του, μαθητή του Ποσειδώνιου, Γέμινου.
Οι λειτουργίες του μηχανισμού που έχουν αποκωδικοποιηθεί
Πρόβλεψη όλων των ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων τουλάχιστον για 5.000 χρόνια πριν την κατασκευή του και για οποιαδήποτε χρονολογία, στο μέλλον, σύμφωνα με τον Βαβυλωνιακό κύκλο του Σάρου.
Απεικόνιση όλων των φάσεων του Ερμή, της Αφροδίτης και της Σελήνης, τόσο κατά το παρελθόν όσο και το μέλλον.
Φυσική παρουσίαση κατά τη διάρκεια της κίνησης του μηχανισμού, μιας σφαίρας που παρίστανε τη Σελήνη σε όλες τις φάσεις της, σε σχέση με την ελλειπτική κίνησή της γύρω από τη Γη και σε σχέση με την ελλειπτική τροχιά κίνησης του συστήματος Γης-Σελήνης γύρω από τον Ήλιο.
Ακριβής συσχέτιση της θέσης της Γης με τον Ήλιο και τα άλλα ουράνια σώματα, στο παρελθόν και στο μέλλον.
Πλήρες ζωδιακό ημερολόγιο με εντοπισμό των θέσεων όλων των πλανητών και του Ήλιου σε σχέση με τους ζωδιακούς αστερισμούς.
Πλήρες και ακριβές ημερολόγιο 365 ημερών, με πρόβλεψη της εμβόλιμης ημέρας κάθε 4 χρόνια.
Πλήρης και ακριβής υλοποίηση, σε επίπεδο συνδυασμένης λειτουργίας γραναζιών του Μετωνικού κύκλου των 235 σεληνιακών μηνών.
